De geschiedenis van de Amsterdamse grachten
Uitbreidingen na het verkrijgen van stadsrechten

Gezicht op Amsterdam in vogelvlucht, Cornelis Anthonisz., 1538. Amsterdam Museum
De grote stadsuitbreiding van Amsterdam
De stad, die na de groei 30.000 bewoners telde, was niet voorbereid op deze ongekende toename aan inwoners. Daarom werd door het stadsbestuur het plan bedacht voor de eerste grote stadsuitbreiding van de zeventiende eeuw. Deze stadsuitbreiding kreeg de vorm van een waaier. Er is hiervoor gekozen omdat een ronde vorm de grootste oppervlakte per strekkende meter verdedigingswal opleverde. Ook lag een halfronde vorm het meest voor de hand voor een stad aan het water. De grachtengordel werd rondom het middeleeuwse centrum aangelegd. Amsterdam was in de Middeleeuwen ontstaan rond de Amstel en latere uitbreidingen van de stad gingen daarom altijd gepaard met de aanleg van grachten. Daarnaast was er vanwege het drassige land ook een noodzaak tot het aanleggen van grachten.
Uiteindelijk werd op 5 maart 1613 door het stadsbestuur, ook wel de Vroedschap, het belangrijke besluit genomen voor een nieuwe stadsuitbreiding. Deze zou voorlopig beperkt blijven tot de westzijde van de stad. Daarbij waren er twee hoofdgrachten aangelegd. De Herengracht op de plaats van de oude stadswal, en de Keizersgracht. In vervolg hierop is op 10 augustus een nieuw voorstel gedaan voor de stadsvergroting, een met drie grachten. Op basis van dit nieuwe voorstel zijn de Herengracht, Prinsengracht en Keizersgracht gegraven. De Herengracht werd gegraven vanaf 1613, de Prinsengracht vanaf 1614 en de Keizersgracht vanaf 1615.
Het ontstaan van de Derde Uitleg in Amsterdam
In de Derde Uitleg was er een variatie in de breedte van de grond die je kon kopen op de gracht. De stad wilde zo aansluiten bij de wensen van potentiële kopers. Zo konden mensen met een kleiner vermogen of industrie grond aan de Prinsengracht kopen en rijkeren aan de Heren- en Keizersgracht. Tussen de huizen aan de Heren- en Keizersgracht bleef een tussenruimte over die was bestemd voor tuinen. De erven tussen de Prinsengracht en Keizersgracht mochten wel geheel volgebouwd worden.
Deze verdeling zorgde er ook voor dat de drie belangrijkste grachten elk op een andere manier werden gebruikt. De Prinsengracht was een werkgracht, de Herengracht een gracht waar de allerrijksten woonden, en de Keizersgracht was het midden tussen beide. Dit is ook nu nog terug te zien als je naar de grachtenpanden kijkt: de Prinsengracht bestaat voornamelijk uit pakhuizen en smalle woningen, en de Keizersgracht uit bredere huizen. De Gouden Bocht (tussen de Vijzelstraat en de Leidsestraat) in de Herengracht bevatte de echte stadspaleizen die op anderhalf of twee percelen zijn gebouwd. De percelen werden aangeboden op openbare veilingen. Als men een perceel had gekocht, kon daar een eigen huis worden gebouwd. Er kon ook grond worden gekocht door een aannemer of voor projectontwikkeling.

Amsterdam na de Derde Uitleg
Amstelodami celeberrimi Hollandiae emporii delineatio nova, Johannes Janssonius, 1657. Stadsarchief Amsterdam

Exactissima Amstelodami Veteris et Novissima Delineato Per F. De Wit, Frederik de Wit, 1688. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
De Vierde Uitleg en de toekomst van de Amsterdamse grachtengordel
Tot op de dag van vandaag is het beeld van de Amsterdamse grachtengordel wereldberoemd en geliefd bij bezoekers uit binnen- en buitenland. De vele kademuren en bruggen waar de stad rijk aan is vormen de verbinding tussen de verschillende delen van de stad. Helaas verkeren veel bruggen en kademuren in Amsterdam in slechte staat, waardoor de Gemeente Amsterdam de bruggen sterk onder handen moet nemen.
Ze moeten ongeveer 850 bruggen en 200 kilometer kademuur, waarvan veel in de binnenstad, met de hoogste prioriteit aanpakken. Dit zal meerdere jaren in beslag nemen maar ook kansen bieden aan de stad. Deze uitgebreide operatie kan uiteindelijk kades en straten vernieuwen en vergroenen voor de stad.
OPENINGSTIJDEN
Geopend: maandag 12:00 – 17:00 uur en dinsdag t/m zondag 10:00 tot 17:00 uur
Gesloten: 25 december, 1 januari
en 27 april