Wonen op het water: van woonboten tot schoonschip
Amsterdam staat op palen, maar een deel van ons woont op water – letterlijk. De woonboot is een sprekend onderdeel van het beeld van de Amsterdamse binnenstad, en verrijkt het pittoreske plaatje van de grachtengordel. Binnen de Singel liggen er zo’n 750 woonboten op onze wateren. Er zijn grofweg twee soorten woonboten; het woonschip en de woonark. Het woonschip is meestal een oud binnenvaartschip waarbij de oude laadruimte is omgebouwd tot woning. Een woonark is een boot die is gemaakt om in te wonen; een huis op water.
Vroege geschiedenis van woonbootbewoning in Amsterdam
Al in de zeventiende eeuw woonde men op het water van de grachten van Amsterdam. De woonbootbewoners waren in deze tijd veelal buitenlandse handelaren die hun verkoopwaar illegaal aan de man brachten vanuit hun boten. De verhouding tussen stadsbestuur en woonbootbewoners was hierdoor slecht; de handelaren zouden overlast veroorzaken en een oneerlijke concurrentie vormen voor andere handelaren in de stad. Het stadsbestuur was deze woonbootbewoners dus liever kwijt dan rijk. Ondanks de slechte verhouding bleven de woonschepen volgende eeuwen deel uitmaken van het Amsterdamse landschap. Op deze tekening uit 1840 zien we een groep mensen bij een woonschip dat op wal staat. Het beeld vindt plaats achter het Tolhuis, op het terrein van de voormalige vissershaven. Woningen zoals afgebeeld op deze tekening stonden bekend als ‘hondehokken’.
Vervolgens werd in 1872 het zogenaamde ‘ketenregister’ opgezet, een register waarin alle bewoning van keten, woonschepen en woonwagens werd bijgehouden. In dit register werd ook bijgehouden welke beroepen de bewoners uitoefenden. De bewoners van de woonschepen waren overwegend arbeiders en scheepstimmerlieden.
Woonboten, of ook ‘hondehokken’ genoemd, op het terrein van de voormalige vissershaven achter het Tolhuis. P.L. Dubourcq, 1840. Bron: Stadsarchief Amsterdam.
Woonboot aan de Grasweg, 1932. Bron: Stadsarchief Amsterdam
Interieur woonboot aan de Grasweg, 1932. Bron: Stadsarchief Amsterdam
Twintigste eeuw: woningtekort en diversificatie van woonboten
Vervolgens werd in 1918 de Wet op Woonwagens en Woonboten ingevoerd. Volgens deze wet moesten de woonbootbewoners een vergunning hebben voor hun boot, hun kinderen moesten naar school en drankgebruik moest beperkt worden. Ook de woonboten zelf dienden ‘aan bepaalde eischen’ te voldoen.
Eén van de langst bewoonde woonboten lag tot 2022 bij het Amstelveld; de Dogger. Deze boot, afgebeeld op dit schilderij van Meijer Bleekroode uit 1935, was een zogenaamde ‘waterhaler’ voor de Amstelbrouwerij. In 1888 kwamen er waterleidingen in de stad te liggen, waardoor de boot zijn functie als waterhaler verloor. In ditzelfde jaar kocht brandstofhandelaar Dogger de boot, en werd de boot omgebouwd tot een verkooppunt voor kolen en hout. Hij ging er toen ook wonen. De boot werd tot 2022 bewoond.
Schoonschip: duurzaam wonen op het water
De wijk Schoonschip in Amsterdam-Noord. Bron: Gemeente Amsterdam